ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ

Ὁ σημαν­τικότερος θησαυρὸς τῆς σιναϊτικῆς βιβλιοθήκης εἶναι ἀναμφίβολα τὰ χειρόγραφά της. Μερικὰ ἀπὸ τὰ χειρόγραφα τοῦ Σινᾶ τυγχάνουν δωρεὲς κοσμικῶν ἀρχόν­των καὶ δὴ αὐτοκρατόρων. Τόσο ὁ Ἰουστινιανὸς κα­τὰ τὴν ἵδρυση τῆς Μο­νῆς, ὅσο καὶ πλεῖστοι ἄλλοι ἀπὸ τοὺς διαδόχους του ἐπροίκισαν τὴν Μονὴ μὲ σπουδαῖα καὶ πολυτιμότατα χειρόγραφα. Ἄλλα προέρχον­ται ἀπὸ Πατριάρχες καὶ λοιποὺς Ἀρχιερεῖς, ὅπως τὸν πατριάρχη Κωνσταν­τινουπόλεως ἅγιο Φιλόθεο Κόκκινο (14ος αἰ.), τὸν διαπρεπῆ πρῶτο μετὰ τὴν ἅλωση οἰκουμενικὸ πατριάρχη Γεννάδιο Σχολάριο (1454-56), τὸν πατριάρχη Ἀλεξανδρείας Ἰωακεὶμ τὸν «πάνυ» (16ος αἰ.), ὁ ὁποῖος καὶ ὁ ἴδιος συνέγραψε ἀρκετὰ ἐξ αὐτῶν.

climax_001r
Ἀπὸ τοὺς ἀρχαιότερους (10ος αἰ.) πλήρεις κώδικες τῆς Κλίμακος τοῦ ὁσίου Ἰωάννου τοῦ Σιναΐτου

Τὴν βάση ὅμως τῆς μεγάλης συλλογῆς τῶν σιναϊτικῶν χειρογράφων ἀπετέλεσαν τὰ ἔργα τῶν ἴδιων τῶν ἀσκητῶν καὶ λοιπῶν Πατέρων τῆς σιναϊτικῆς ἐρήμου, καὶ τὰ ἀν­τίγραφά τους ποὺ αὐτοὶ καὶ οἱ ἑπόμενες γενεὲς Μοναχῶν ἀναπαρήγαγαν. Εἶναι χαρακτηριστικὸ ὅτι στὴν σιναϊτικὴ βιβλιοθήκη ἀπόκειν­ται περὶ τὰ τριάν­τα χειρόγραφα τῆς Κλίμακος τοῦ ὁσίου Ἰωάννου τοῦ Σιναΐτου καὶ πλεῖστα ἄλλα διαφόρων σιναϊτικῶν συγγραμάτων, ἐκτεινόμενα ἀπὸ τὸν 8ο τουλάχιστον αἰῶνα κ.ἑ. Τὰ ἴδια τὰ χειρόγραφα, ἀλλὰ καὶ πληροφορίες ἀρχειακῶν κωδίκων, μαρτυροῦν ὅτι στὴν Μονὴ τοῦ Σινᾶ ἀναπτύχθηκαν κα­τὰ καιροὺς καλλιγραφεῖα βιβλίων κα­θὼς καὶ ἐργαστήρια συν­τήρησεώς των. Ἰδιαίτερη μνεία μεταξὺ τῶν γραφέων ἢ παρόχων χειρογράφων πρὸς τὴν Μονὴ τοῦ Σινᾶ, ἐπιβάλλεται γιὰ τοὺς κα­τὰ καιροὺς Ἀρχιεπισκόπους αὐτῆς, ὅπως τὸν Γερμανό (12ος αἰ.), τὸν Ἀρσένιο (13ος αἰ.), τὸν Ἰωάσαφ (17ος αἰ.), τὸν Ἀθανάσιο (1708-1720), ἐξαιρέτως τὸν Νικηφόρο Μαρθάλη (1729-1747), τὸν Κύριλλο Β΄ ἐκ Κρήτης (1759-90), τὸν Κωνστάν­τιο Β΄ (1804-1859) καὶ ἄλλους.

ΠΟΙΚΙΛΙΑ ΓΛΩΣΣΩΝ

Στὴν σιναϊτικὴ βιβλιοθήκη σώζον­ται περὶ τὰ 5000 χειρόγραφα σὲ μεγάλη ποικιλία γλωσσῶν (ἀραβικά, συριακά, γεωργιανά, σλαβικά, μερικὰ ἀρμενικά, τρία λατινικά, περσικά, πολωνικά, αἰθιοπικά, κοπτικά), τὴν πλειοψηφία τῶν ὁποίων κατέχουν βεβαίως τὰ ἑλληνικά. Τὰ περισσότερα εἶναι φυσικὰ χριστιανικοῦ περιεχομένου, ὑπάρχουν ὅμως καὶ ἀρκετὰ ποικίλης ὕλης τῆς θύραθεν σοφίας: ἀρχαίων Ἑλλήνων, ἱστορικά, ἰατρικὰ κλπ.

Τὰ ἑλληνικὰ χειρόγραφα χαρακτηρίζον­ται ἀπὸ ἐξαιρετικὴ ποικιλία γραφῶν, ποὺ καλύπτει ὅλες τὶς περιόδους ἐξελίξεως τῆς γραφῆς ἀπὸ τὸν 4ο αἰ. Τὸ σημαν­τικότερο σιναϊτικὸ χειρόγραφο εἶναι ὁπωσδήποτε ἡ Ἁγία Γραφὴ τοῦ 4ου αἰῶνος ποὺ ἐκλάπη τὸ 1859, καὶ ἔχει μείνει παγ­κοσμίως γνωστὴ ὡς «Σιναϊτικὸς Κῶδιξ» (Codex Sinaiticus).

Μεταξὺ τῶν ἀραβικῶν χειρογράφων διακρίνεται ὁπωσδήποτε ὁ παλίμψηστος κῶδιξ ΝΕ8 τῶν τελῶν τοῦ 8ου αἰῶνος, τὸ ἀρχαιότερο σωζόμενο ἀν­τίγραφο τῆς ἀραβικῆς μεταφράσεως τῶν Εὐαγγελίων, ἐνῷ τὸ μεγαλύτερο μέρος τῆς συλλογῆς χρονολογεῖται μεταξὺ 9ου καὶ 13ου αἰῶνος.

Σημαν­τικὴ θέση στὴν συριακὴ συλλογὴ κατέχουν οἱ παλίμψηστοι κώδικες καὶ ἀπὸ αὐτοὺς ξεχωρίζουν ὁπωσδήποτε τὰ δύο ἀν­τίγραφα τοῦ Εὐαγγελίου στὴν Παλαιὰ Συριακὴ (πρώτη γραφὴ τοῦ 5ου αἰῶνος). Μεταξὺ ἄλλων διακρίνον­ται ἐπίσης ἕνα ἀπὸ τὰ παλαιότερα ἀν­τίγραφα τῆς συριακῆς μεταφράσεως τοῦ Εὐαγγελίου στὴν “Πεσίτα”, ἡ μοναδικὴ συριακὴ μετάφραση τῆς Ἀπολογίας τοῦ Ἀριστείδου καὶ ἡ μετάφραση τῶν ἔργων τοῦ ἁγίου Διονυσίου Ἀρεοπαγίτου τοῦ 6ου αἰ.

Ἀξιόλογη εἶναι καὶ ἡ συλλογὴ τῶν γεωργιανῶν χειρογράφων τοῦ Σινᾶ, τὰ ἀρχαιότερα ἐκ τῶν ὁποίων ἀνάγονται στὴν πρώτη περίοδο τῆς γεωργιανῆς γραμματείας (9ος αἰών).

Μεγάλης ἀξίας τυγχάνει ἡ συλλογὴ τῶν 80 σλαβικῶν χειρογράφων. Διασώζουν μέρος ἀπὸ τὴν πρώιμη Σλαβικὴ Γραμματεία τοῦ 10ου-11ου αἰ. καὶ φθάνουν ἕως τὴν ὑστεροβυζα­ντινὴ περίοδο. Ἀρκετὰ εἶναι γραμμένα στὴν γκλαγκολικὴ (glagolica), τὴν γραφὴ δηλαδὴ ποὺ ἐπενόησαν οἱ ἀδελφοὶ Κύριλλος καὶ Μεθόδιος γιὰ νὰ ἀποδώσουν στὴν σλαβικὴ γλῶσσα τὰ ἱερὰ κείμενα.